Wat gij waarachtig liefhebt

Waar doen we het voor? Een diepe, ietwat verontrustende vraag, want weten we wel waar we het voor doen? Waar leven we voor? Waar werken we voor? Waar is al de moeite, al het plezier, al het verdriet en al het gedoe goed voor? Ik pretendeer niet het definitieve antwoord op deze eeuwenoude vraag gevonden te hebben, maar ik durf toch een poging te wagen: we doen het voor de schoonheid. Het doel van het leven is om schoonheid te creëren, te behouden en door te geven aan de volgende generatie. Een antwoord dat wellicht ietwat romantisch is, maar het schijnt mij het enige juiste te zijn.

Historici zullen waarschijnlijk met verbazing terugkijken op onze epoche, wanneer ze concluderen dat in ons tijdsgewricht de waarde van schoonheid volledig is omgedraaid. Of het nu gaat om muziek of architectuur, beeldende kunst of literatuur, vandaag de dag ligt de idee schoonheid onder vuur. Deze constatering is niet nieuw en verre van origineel. Er zijn bergen boeken verschenen die een analyse geven van dit verschijnsel, deze afbraak van alles wat mooi is.

Het is niet mijn doel om nog een analyse toe te voegen en de zoveelste schrijver te worden op de reusachtige stapel van kankeraars en zielenpieten, die niets anders kunnen dan zeiken over de moderne wereld. Noch is het mijn verlangen om een dominee te zijn en mijn vinger opgeheven te houden, klaar om te wijzen naar de schuldigen. Liever schets ik het beeld van een schrijver, die zijn hele leven gestreeft heeft naar schoonheid en hoopte een mooiere wereld achter te laten. Een schrijver waar we lessen uit kunnen trekken voor onze eigen tijd. De schrijver in kwestie: Ezra Pound.

Ezra Pound

Ezra Pound (1885-1972) – geboren in de Verenigde Staten, later verhuisd naar Londen, Parijs en Rapallo – was een van de meest productieve en belangrijkste dichter van de 20e eeuw, vooral bekend van zijn magnum opus The Cantos, waarin hij alle voorgaande poëtische stromingen wilde laten samenkomen in een groots verband op een onnavolgbare manier. Mythologie, Confucius, nieuwe economische theorieën, de middeleeuwse troubadours en Mussolini: allemaal krijgen ze een plaats in The Cantos. Pound is echter nog zoveel meer dan alleen de dichter van The Cantos. Hij publiceerde tientallen gedichtenbundels, essaybundels, vertalingen van troubadoursgedichten en Chinese poëzie, vertalingen van Sophocles, Japanse toneelstukken en ook de werken van Confucius. Onder het motto Make it New greep hij vanuit de gehele wereldliteratuur stukken bij elkaar en gebruikte ze als inspiratie voor zijn eigen poëtische werk. Maar Pound zou niet alleen gevierd moeten worden voor zijn literaire werken: voor het opzetten van nieuwe innoverende literaire bewegingen was hij net zo belangrijk. Eén van die bewegingen is het Imagisme. Een beweging poëten die zich afzette tegen de romantische poëzie. De Imagisten probeerden met hun gedichten een sterk beeld op te roepen. Hierbij was het spaarzaam gebruik van woorden, net zoals in de Chinese poëzie, van groot belang. Ook werd gebroken met het metrum. Woorden toevoegen aan een regel om het metrum te laten kloppen was volgens Pound verbal diarrhoea. Elk woord moest waarde hebben, anders moest het geschrapt worden. Voorbeelden van zulke gedichten zijn Pounds In a Station of the Metro en Alba.

In a Station of the Metro
The apparition of these faces in the crowd:
Petals on a wet, black bough.¹

Alba
As cool as the pale wet leaves
of lily-of-the-valley
She lay beside me in the dawn.²

Zoals men kan zien getuigen de twee gedichten van een sobere stijl en een spaarzaam gebruik van adjectieven. Ze lijken bijna op Japanse haiku’s. Het motto Make it New is hier goed terug te zien. Ook is er geen sprake van een strak metrum, staf- of eindrijm. Volgens Pound moet een gedicht zijn eigen ritme hebben en niet op het strakke gerikketik van een metronoom gecomponeerd worden. Voor zijn tijd waren dit radicale en zeer vernieuwende ideeën.

Buiten het schrijven van gedichten onderhield Pound ook een uitgebreide correspondentie met vele schrijvers, waaronder W.B. Yeats, T.S. Eliot, Ernest Hemingway en James Joyce. Ze gaven kritiek op elkaars werk en probeerden elkaar aan uitgevers en mogelijkheden tot publicatie te helpen. Zonder Pound had James Joyce bijvoorbeeld nooit Dubliners en The Portrait of the Artist as a Young Man kunnen uitgeven. En ook als redacteur kon Pound met veel succes ingezet worden. Het gedicht The Waste Land van T.S. Eliot – één van de belangrijkste gedichten van de 20e eeuw – was oorspronkelijk van veel grotere lengte. In een brief vroeg Eliot aan Pound wat hij ervan vond en of hij kon helpen met het verbeteren van het gedicht. Dit heeft Pound gedaan door meer dan de helft ervan weg te strepen. Eliot bedankte hem hiervoor door het gedicht aan hem op te dragen en hem il miglior fabbro te noemen, een verwijzing naar Dante’s Purgatorio.³ Kortom, zonder Pound had het literaire modernisme er een stuk anders uitgezien.

De betere Smid

Modernisme in de kunst ligt erg gevoelig bij de reactionaire beweging. Door de meesten van hen wordt alles wat na 1900 is geschapen afgedaan als decadente, nietszeggende rommel. Deels hebben ze gelijk. In de poëzie zijn hier ontelbare voorbeelden van te vinden. Men hoeft alleen maar te luisteren naar een lokale spoken word avond om te begrijpen dat er vandaag de dag maar weinig geschapen wordt dat enige vorm van eeuwigheidswaarde of schoonheid bezit. Poëzie is snel te vervaardigen, sneller dan bijvoorbeeld een muziekstuk of schilderij, daarom wordt het ook vaker beoefend door onkundige ambachtslieden en nog vaker goed gevonden door een publiek met een onontwikkelde smaak.

Hier is de kritiek van de reactionaire beweging volledig op zijn plaats. Pound moet echter niet gezien worden als één of andere avant-gardistische poëet die nietszeggende rommel heeft gemaakt. Zijn poëzie staat niet op zichzelf, maar op de schouders van de voorgaande literaire giganten. Hierbij dient de enorme belezenheid van Pound – waarschijnlijk wist niemand zoveel over poëzie als Pound – in acht genomen te worden. In de constante verwijzingen in zijn werk, het gebruik van vreemdtalige tekstfragmenten, het eeuwig blijven schaven aan The Cantos en het opzetten van eigen literaire bewegingen moet een groot vakmanschap worden ontwaard, evenals een poging om in te haken op de grote maliënkolder van de wereldliteratuur. Pound heeft altijd geprobeerd om de bustes van oude literatoren af te stoffen en die van hemzelf ernaast te plaatsen. Dit is de essentie van het motto Make it New: de oude wereld wordt niet de rug toegekeerd en afgebroken, maar juist versterkt door haar opnieuw uit te vinden en te integreren in het moderne. Pound is geen sloper van de oude wereld, zoals veel moderne kunstenaars, maar een architect, een bouwer die probeert uit de brokstukken van de omvergeworpen zuilen een nieuwe tempel te construeren, zoals de spolia in de Boog van Constantijn in Rome of in de Cisterna Basilica in Istanboel. Dit maakt hem zowel voor de progressieven als voor de reactionairen een omstreden figuur.

Woeker, fascisme en St. Elizabeth’s Hospital

Maar niet alleen door zijn opvattingen over de literatuur en kunst was Pound een omstreden figuur. Ook zijn politieke opvattingen speelden daarin een grote rol. Nadat hij zich gevestigd had in Italië, hield hij zich steeds meer met de problemen van de economie bezig. Het woord usury, woeker, wat volgens Pound de oorzaak van al het kwaad was in de wereld, begint steeds vaker op te duiken in zijn werk. Hij was groot fan van het social credit idee van econoom C. H. Douglas – niet te verwarren met het hedendaagse Chinese social credit score systeem – en voelde zich steeds meer aangetrokken tot het fascisme van Mussolini.⁴ In hem zag hij een sterke leider die het land kon bevrijden van de internationale (in zijn ogen joodse) bankiers. Ook kan zijn geflirt met het fascisme verklaard worden door het in hem groeiende ressentiment tegen de kunstwereld, dat het best terug te lezen valt in de bundel Hugh Selwyn Mauberley. Rancune, ressentiment en teleurstelling beginnen naarmate hij ouder wordt een steeds grotere rol te spelen in zijn leven. Pound had hoge verwachtingen van zijn eigen werk en van de schrijvers om hem heen. Dat de grote wedergeboorte van de poëzie en de kunst uitbleef in Londen en Parijs, viel hem niet te verwijten. Volgens hem kwam het door de status quo, de maatschappij, die altijd geld en kwantiteit verkoos boven schoonheid en kwaliteit. In het fascisme, de ideologie van de nationale wedergeboorte, zag hij wél een mogelijkheid voor een renaissance van de kunst.

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals Vitalisme, in onze boekenwinkel.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kiest hij dan ook de zijde van de asmogendheden en maakt hij radio-uitzendingen voor Mussolini waarin hij probeert de Amerikanen over te halen om de wapens neer te leggen. Hiervoor werd hij in 1945 opgepakt en aangeklaagd voor hoogverraad. Hij heeft niet voor de rechter moeten verschijnen, omdat hij hiervoor mentaal te onstabiel was. Hierdoor ontliep hij hoogstwaarschijnlijk de doodstraf. Wel zat hij vanaf 1946 vast in St. Elizabeth’s Hospital, een federale inrichting te Washington, waar hij tot 1958 gedwongen verbleef. Na 13 jaar wordt hij vrijgelaten, omdat de autoriteiten niet meer verwachtten dat hij ooit mentaal stabiel genoeg zou zijn om voor het gerecht te verschijnen. Hij keert terug naar Italië, het land waar hij zo lang had gewoond, en probeert het leven terug op te pakken, maar tevergeefs. Na een paar jaar vervalt hij in een groot zwijgen en zegt of produceert bijna niets meer. Verbitterd, verguisd en verlaten probeert hij The Cantos af te maken, maar het lukt hem niet om er één groot geheel van te maken, why don’t you abolish the Cantos? vraagt hij aan zijn uitgeverij. Hij geraakt in een depressie en kwijnt langzaam weg. Op 1 november 1972 sterft hij in Venetië, twee dagen na zijn verjaardag.

Canto LXXXI

Nu, wat kunnen we leren van het leven Ezra Pound? Ik denk dat de grootste les te vinden valt in een van de Cantos, namelijk Canto LXXXI, onderdeel van de sectie genaamd Pisan Cantos, geschreven in een Amerikaans kampement voor oorlogsgevangenen, waar Pound drie weken in een metalen kooi verbleef, die niet beschut was tegen de elementen, tot hij een zenuwinzinking kreeg en werd overgeplaatst naar een tent met een typemachine.⁵ Op een plek waar hem alles werd ontnomen, waar hij niet meer dan een beest in een kooi was, realiseerde hij zich, dat hetgeen je écht liefhebt, je nimmer kan worden afgepakt What thou lovest well remains, / the rest is dross / What thou lovest well shall not be reft from thee (zie hieronder het fragment uit Canto LXXXI).

In deze stanza’s valt een enorme rijkdom te vinden. Hoe lelijk de wereld ook wordt gemaakt, wat ze ook van ons afpakken; het maakt niet uit, want dat waar we werkelijk van houden, kan ons niet afgenomen worden. Onze cultuur, onze erfenis, als we haar verdedigen en versterken door het oude opnieuw uit te vinden en te integreren in het heden, als we werkelijk van haar houden met heel ons hart, wat meer betekent dan goedkoop onkundig gezwets, dan kan onze cultuur nooit van ons afgenomen worden, dan kan de schoonheid nimmer van ons afgenomen worden. Dit is de wijsheid die Pound ons meegeeft. Laat ons dus van de schoonheid houden, haar creëren, behouden en doorgeven aan de volgende generatie, opdat ze ons nimmer ontnomen zal worden, opdat ze eeuwig moge wederkeren.

Canto LXXXI (fragment)

What thou lovest well remains,
the rest is dross
What thou lov’st well shall not be reft from thee
What thou lov’st well is thy true heritage
Whose world, or mine or theirs
or is it of none?
First came the seen, then thus the palpable
Elysium, though it were in the halls of hell,
What thou lovest well is thy true heritage
What thou lov’st well shall not be reft from thee

The ant’s a centaur in his dragon world.
Pull down thy vanity, it is not man
Made courage, or made order, or made grace,
Pull down thy vanity, I say pull down.
Learn of the green world what can be thy place
In scaled invention or true artistry,
Pull down thy vanity,
Paquin pull down!
The green casque has outdone your elegance.

“Master thyself, then others shall thee beare”
Pull down thy vanity
Thou art a beaten dog beneath the hail,
A swollen magpie in a fitful sun,
Half black half white
Nor knowst’ou wing from tail
Pull down thy vanity
How mean thy hates
Fostered in falsity,
Pull down thy vanity,
Rathe to destroy, niggard in charity,
Pull down thy vanity,
I say pull down.

But to have done instead of not doing
this is not vanity
To have, with decency, knocked
That a Blunt should open
To have gathered from the air a live tradition
or from a fine old eye the unconquered flame
This is not vanity.
Here error is all in the not done,
all in the diffidence that faltered.⁶