De emojificatie van de communicatie

Omstreeks het jaar 1900 was zo’n 80% van de wereldbevolking analfabeet, tegenwoordig is dat minder dan 20%. Het kan hard gaan met de vooruitgang, hoewel er ook mensen zijn die hier vraagtekens bij hebben gesteld. ‘Dat iedereen mag leren lezen, bederft op den duur niet alleen het schrijven, maar ook het denken.’ zei Nietzsche bij monde van Zarathoestra.¹

Wat dat betreft kunnen zij die dat met hem eens zijn zich verheugen: de geletterdheid neemt, vooral in de ontwikkelde wereld in rap tempo af. Onder de jeugd is een kwart functioneel analfabeet en hoewel de overheid een hele campagne op touw heeft gezet om dat tegen te gaan, weet iedereen dat dat bij voorbaat kansloos is.² De politiek komt de put pas dempen als het kalf al verdronken is. Bovendien begrijpt iedereen dat afnemend alfabetisme niet primair te wijten is aan falend onderwijs, maar aan het gegeven dat boeken niet kunnen wedijveren met games en smartphones qua amusementswaarde. Ook het feit dat zelfs universitaire studenten elementaire fouten maken op gebied van grammatica en spelling, spreekt boekdelen. Een mens vraagt zich af wat zo iemand überhaupt op de universiteit te zoeken heeft.

Dat betekent natuurlijk niet dat er minder gecommuniceerd wordt. In tegendeel, de jeugd tweet, appt, snapt, tindert en tiktokt dat het een aard heeft. Opvallend hierbij is het veelvuldige gebruik van emoji’s. U kent ze wel, het begon ooit met de klassieke smiley, of in goed Nederlands het lachebekkie, waar in de loop van de tijd zoveel varianten op zijn gekomen dat het hele emotionele spectrum inmiddels bediend wordt. Maar daar is het niet bij gebleven. Ook emoji’s voor gebaren, alledaagse gebruiksvoorwerpen, hemellichamen, dieren, lichaamsdelen, visuele effecten, beroepen, planten, meteorologische verschijnselen, etenswaren, voertuigen, gebouwen, sportattributen, electronica, kleding, allerlei symbolen van bijvoorbeeld astrologische of religieuze aard en tot slot vlaggen zijn niet meer weg te denken uit het alledaagse communicatieve verkeer.

Wat die laatste categorie betreft is het interessant om te kijken hoe verschillende platforms omgaan met de politieke neteligheden waar je dan onvermijdelijk tegenaan loopt. Zo verdwijnt de vlag van Taiwan als je de locatie van je telefoon instelt op China. De vlaggen van de staatsreligie van het westen mogen natuurlijk ook niet ontbreken in het vexillologische pantheon. Ik heb het hier natuurlijk over de regenboog-pridevlag en de transgendervlag. Het betreft hier overigens wel de traditionele regenboogvlag, wat eens te meer aantoont wat voor een aartsconservatief bolwerk de wereld van sociale media wel niet is.³

Het gebruik van deze emoji’s is omgekeerd evenredig aan de taalvaardigheid van de jeugd. Steeds minder souplesse en creativiteit legt ze aan de dag in haar taalgebruik op de sociale media en wie een beetje vlot uit zijn woorden komt, wordt al gezien als een halve intellectueel. De emoji wint kortom steeds meer terrein. We zien hier in wezen een regressie richting het pictografische, het hiëroglyfische. Terzijde edoch terzake: het woord hiëroglief is samengesteld uit ‘hieros’, wat heilig betekent (vergelijk ‘hiërarchie’ = ‘heilige heerschappij’ en ‘hiërofant’ = ’toner van het heilige’) en ‘glyphos’, wat groef of kerf betekent. Dit beeldschrift was dus onlosmakelijk verbonden met het hogere.

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals Desengaño, in onze boekenwinkel.

Nu kan er met de zesentwintig letters van het alfabet oneindig gevarieerd worden en ook kunnen nieuwe woorden worden gemaakt die ook weer op zo’n wijze gerangschikt kunnen worden in een zin dat ze iets nieuws uitdrukken. Emoji’s kunnen weliswaar een andere betekenis krijgen die oorspronkelijk niet zo bedoeld was (denk maar aan de aubergine en de perzik) en ze kunnen ook in beperkte mate gecombineerd worden om nieuwe betekenissen te scheppen, maar toch is er hier veel minder creatieve speelruimte. Het alfabet biedt ons een mate van vrijheid die het emoji-vocabulaire node mist.

‘De grenzen van mijn taal zijn de grenzen van mijn wereld’ zei Wittgenstein.⁴ Wie grens zegt, zegt ook grenswachter. Meer en meer wordt die rol nu vervuld door de grote mediabedrijven die bepalen welke emoji’s wij mogen gebruiken. We kunnen hier vergelijking maken met het welbekende Overton-venster, met dat verschil dat het hier een inperking van het spectrum aan emoties en symbolen betreft. Zo heeft de ‘zwangere man-emoji’, die in 2021 zijn intrede deed, waarschijnlijk meer bijgedragen aan het normaliseren van zwanger zijn als ‘man’ dan alle verbale propaganda op dit gebied bij elkaar.⁵

Zoals ik in de eerste alinea al liet doorschemeren, hoeft het afnemend alfabetisme niet opgevat te worden als een symptoom van cultureel verval. Een grote ongeletterde massa en een kleine geletterde elite is wel zo trad.⁶ Een pictografische taal waarbij de relatie tussen betekenis en betekenaar niet arbitrair is, zoals dat in ons alfabet wel is, is veel minder abstract en sluit daarom beter aan bij de aard van het animal symbolicum dat de mens volgens de filosoof Ernst Cassirer is.⁷ Het is dan verder aan de knappe koppen om zich het hoofd te breken en zich kippig te lezen op het krioelende abracadabra van inktvlekken op papier wat het gewone volk niets zegt.

Wel wil ik iedereen die vrij wil blijven denken meegeven dat hij ervoor moet waken dat hij zich niet laat inperken door de grenzen van de beeldtaal die hem van bovenaf wordt aangereikt. Ik ken de lezers van Reactionair.nl als ware aristocraten van de geest, dus deze boodschap is aan hen wel besteed.