De strijd voor de democratie

De geschiedenis herhaalt zichzelf. Tijdens de Korea-oorlog was de aandacht van het hele westen gericht op een land in het oosten, waarmee we ons daarvoor weinig bezig hadden gehouden. We kregen er massaal sympathie voor toen het aangevallen werd door een imperialistische wereldmacht. Nu juichen de meeste mensen in het westen, en ikzelf, voor Oekraïne vanwege haar heldhaftige verzet tegen Rusland. Zo ook juichten we ten tijde van de, relatief in vergetelheid geraakte, ‘Winteroorlog’ voor Finland, tegen de Sovjet-Unie.

Het is prachtig om mensen te zien ontwaken uit onverschilligheid en dat ze zich gaan bekommeren om een ver land. President Zelensky is zelfs in één klap beroemd geworden. De strijd gaat voor het aangevallen volk om de soevereiniteit van Oekraïne. Daar gaat hun oorlog om. Verder in de toekomst ligt de vraag over het invullen van de vrede, de politieke toekomst en de stabiliteit van Oekraïne.

Interne bedreigingen van Oekraïne

Oekraïne heeft lang gekampt met corruptie en een niet volledig uitgegroeide democratie.¹ Het bleef almaar ergens tussen de democratie van de Baltische staten en de dictatuur van Belarus in hangen. In plaats van een stabiel hybride regime was het meer een instabiele ‘anocratie’ die er nooit helemaal in slaagde een stabiele democratische rechtsstaat te vormen.² Deze instabiliteit maakt het regeringsstelsel kwetsbaarder voor de effecten van oorlog.

President Zelensky’s verbod op elf partijen die worden verdacht van pro-Russische sentimenten is erg controversieel gebleken.³ Defecten in de democratie van Oekraïne zijn echter op zich geen reden om Oekraïne niet te steunen tegenover de inval. Steun voor de Oekraïne gaat primair om steun voor een land, en bovenal een volk, dat wordt aangevallen. Mensen die slachtoffer zijn van invasie. Zuid-Korea was een ‘de facto dictatuur’ onder president Rhee, maar toch vocht heel het westen om de Zuid-Koreanen te verdedigen tegen de communistische invasie. Decennia later werd Zuid-Korea een liberale democratie, nadat de militaire dreiging aanzienlijk was afgenomen en het volk veiligheid en voorspoed had geproefd. Ik hoop dat Oekraïne later soortgelijke hervormingen kan doorvoeren als het Rusland weet te weerstaan.

Zuid-Vietnam werd bekritiseerd omdat het tot 1967 een dictatuur was (daarna een hybride regime). Dat werd gebruikt als argument om het uiteindelijk in de steek te laten tegen de communistische aanvallen, al gingen veel tegenstanders van totalitarisme daar niet in mee.

Legitieme noodmaatregelen binnen een democratie: een historische context

Ook anderen hebben benoemd dat Groot-Brittannië de ‘British Union of Fascists’ verbood tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo ook verbood de VS de communistische partij tijdens de Koude Oorlog, evenals Brazilië, Chili, West-Duitsland, en uiteraard Zuid-Korea.

Het verbieden van elf partijen is natuurlijk wel nogal veel. Ter vergelijking, dat komt neer op het niet alleen verbieden van de communistisch partij door een land, maar ook de socialistische partij, vanwege een conflict met de Sovjet-Unie.

Toch gebeurde ook dat wel degelijk in Finland tijdens de jaren twintig van de vorige eeuw. De Sociaal Democratische Partij (sociaaldemocratisch, in de zin van de vroege twintigste eeuw, dus zoiets als SDAP onder Troelstra), vocht tijdens de Finse Burgeroorlog, met steun van de Russische Socialistische Federatieve Sovjetrepubliek (RSFSR), tegen de Witten (contrarevolutionairen) en verloor de strijd. De partij werd daarna in een cordon sanitaire geplaatst en veel van haar leiders werden verbannen. De communistische partij en de socialistische arbeiderspartij werden allebei verboden. In totaal werden 27 parlementsleden van de socialistische arbeiderspartij gearresteerd.⁴ Later werd de semi-fascistische Lapua-beweging verboden. Veel Finnen hadden eerst sympathie voor de anticommunistische beweging, maar keerden er zich tegen toen deze zich aan hetzelfde radicale geweld ging schuldig maken, waarvoor de communisten berucht waren geworden.⁵ De Finnen bleven gematigd, waren voorstander van een weerbare democratie die zich beperkte tot zelfverdediging. De Patriottische Volksbeweging zetten de semi-fascistische politiek op democratische wijze voort, maar werd op last van de Sovjet-Unie in 1944 verboden. De communistische partij daarentegen moest gelegaliseerd worden. Laten we hopen dat Poetin niet soortgelijke eisen zal stellen.

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals De seksuele revolutie, in onze boekenwinkel.

Finland en het Verenigd Koninkrijk hadden echter allebei een sterke traditie ontwikkeld van democratisch pluralisme en burgerlijke vrijheden; terwijl de VS haar Hooggerechtshof had, dat de regering en wetten kon toetsen aan de grondwet.

Dat had helaas ook zijn beperkingen, aangezien het Hooggerechtshof Roosevelt’s bevel voor de internering van Amerikaanse burgers van Japanse afkomst (in de zaak Korematsu) met een 6-3 meerderheid geldig verklaarde.⁶ Roosevelt was in het totaal twaalf jaar lang president en de grondwet werd niet al te lang na de oorlog aangepast om de twee termijnenlimiet in te voeren. De walgelijk racistische beslissing in de zaak Korematsu (t.g.v. 6 rechterlijke benoemingen door Roosevelt) was echter ook mogelijk, omdat de grondwet aan de president toestaat politici te nomineren, in plaats van aan professionele rechters.

Een onafhankelijk hooggerechtshof stelde zelfs grenzen aan de militaire dictatuur die Zuid-Korea decennialang regeerde.⁷

Mogelijk perspectief voor Oekraïne

Oppositiemedia werden in Oekraïne helaas voor de oorlog ook al beperkt en onderdrukt, en het politieke pluralisme is tamelijk zwak, evenals burgerlijke rechten. Het grootste probleem lijkt echter de instabiele trias politica.

Oekraïne heeft een semi-presidentieel systeem, met een gekozen president en gekozen parlement; daarnaast een regering onder leiding van een premier. Het heeft ook een constitutioneel hof dat wetten en besluiten kan toetsen aan de grondwet. Een derde van de leden wordt benoemd door de president, een derde door het parlement en een derde door de rechterlijke macht. Mooi verdeeld en ze moeten allemaal rechterlijke ervaring hebben.⁸ Dit lijkt een mooie check op de regeringsmacht, juist ook tijdens een noodtoestand.

President Zelensky heeft echter recent twee leden van het hof per decreet ontslagen.⁹ Zulke aanvallen op de onafhankelijkheid van het constitutionele hof gebeurden al voor de oorlog en ook onder eerdere presidenten die rechters ontsloegen.¹⁰ Het constitutionele hof verklaarde aanpassingen aan de grondwet uit 2004 pas in 2010 strijdig met de grondwet. Dat werd in 2014 weer ongedaan gemaakt door het parlement.¹¹ Dit alles bemoeilijkt politieke stabiliteit, juist voor een land dat zich bevindt in een gevarenzone.

Aan de andere kant heeft Oekraïne nog steeds een meerpartijensysteem; en de onderdrukking van media heeft nog niet gezorgd voor de massale censuur van individuele vrijheid van meningsuiting als in bijvoorbeeld Rusland. Verkiezingen zijn daadwerkelijk onvoorspelbaar.

Echter, Oekraïne omschrijven als een pure democratie met ‘rule of law’, terwijl leden van het constitutionele hof door de president ontslagen worden, dreigt deze begrippen uit te hollen. Het gaat voorbij aan het belang van een versterking van de democratische rechtsstaat in de Oekraïne, juist om het land een stabiele en betekenisvolle vrede te kunnen verschaffen.

De constitutionele rechtsstaat in Oekraïne is zwakker dan in Hongarije of Polen. De suggestie dat Polen afglijdt naar een dictatuur, terwijl Oekraïne de rechtsstaat verdedigt is dus tamelijk opmerkelijk.¹² Beide landen zijn beschuldigd van het ondermijnen van haar constitutionele hoven maar niet beide voor het ontslaan van zittende rechters.

We moeten duidelijke en consistente definities hanteren van ‘democratie’, ‘rechtsstaat’ en wat ze in het Engels ‘rule of law’ noemen (wat technisch gezien eigenlijk het legaliteitsbeginsel is). Alleen dan kan er recht gedaan worden aan de situatie in Midden- en Oost-Europa en andere delen van de wereld.