Gebruikte de EU geweld bij het oprukken richting Rusland?
Over wat geweld is
Op 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne met militair geweld binnen en voor militairen is dit dus de dag waarop deze oorlog begon. Voor breder denkende politici, historici en nog meer voor psychologen ligt het anders: die willen een oorlog zien in een langer tijdsperspectief en vragen ook naar de oorzaken daarvan. Wat gebeurde er in de aanloopperiode van deze oorlog? Wat ging er vooraf aan het militaire geweld? Wat is eigenlijk geweld?
Het uitlokken van politiegeweld bij bezettingsacties en betogingen
Het is hier nuttig eens te kijken naar de befaamde bezetting van het Maagdenhuis in 1969. In dit gebouw was de administratie van de Universiteit van Amsterdam gevestigd en deze werd door de bezetting volledig lam gelegd. Iedere dag bezetting kostte ook veel geld. De studenten beschouwden hun actie zelf als geweldloos, maar ze dwongen het universiteitsbestuur wél de hulp van de politie in te roepen en die ontruimde vervolgens het Maagdenhuis met geweld. De studenten provoceerden dus het geweld van anderen (om die reden werden ze later “provo’s” genoemd).
Deze truc wordt heel vaak toegepast: door zogenaamd vreedzaam actievoeren de tegenpartij dwingen tot geweld, zodat die de schuld krijgt. Bijvoorbeeld betogen op een tijdstip waarop dit verboden is, of op een strategische plaats zodat het verkeer wordt lamgelegd. Of op straat gaan zitten zodat je moet worden weggesleept door de politie. Psychologisch gezien is hier sprake van actie en reactie. En als die reactie geweld is, is er dan niet veel voor te zeggen ook de actie te rekenen tot dezelfde categorie, namelijk de categorie geweld? We hebben niet voor niets de uitdrukking “de heler is erger dan de steler”. Psychologisch gezien is er alle reden om het begrip “geweld” te verbreden en alle acties die oproepen tot geweld ook tot de categorie “geweld” te rekenen. Dan vallen onder de definitie van geweld niet alleen militair geweld en politiegeweld, maar ook psychisch geweld, structureel geweld, seksueel geweld en zelfs financieel geweld. Het zijn allemaal vormen van dwang.
Het geweld bij de uitbreiding van de EU en de NAVO richting Rusland
Laten we nu kijken naar de internationale politiek. Ook hier geldt dat geweld altijd een oorzaak heeft. Soms is die oorzaak voorafgaand geweld, bijvoorbeeld een voorafgaande oorlog, maar soms een andere vorm van geweld. In de huidige oorlog in Oekraïne ziet het er naar uit dat de oorzaak van het militaire geweld van Rusland geen voorafgaand militair geweld is geweest, maar een andere vorm van geweld. Maar welke vorm van geweld is dat dan?
Deze oorlog kende een lange aanloopperiode. Zoals nu genoegzaam duidelijk is geworden heeft het westen in de tijd van de val van de muur (1989) aan Gorbatsjov toegezegd de EEG/EU en de NAVO niet verder uit de breiden naar het oosten. Helaas is dat niet in een verdrag vastgelegd. Hier is dus sprake van het breken van een mondelinge toezegging. Hierna ging de EEG/EU steeds door met het uitbreiden naar het oosten. Van een aantal landen kan men zeggen dat ze een duidelijk Europees karakter hadden (Oostenrijk: ’95, Zweden: ’95, Polen: ’04, Tsjechië: ’04, Slowakije: ’04), maar de andere landen lagen van oudsher (nog van vóór de USSR) in de Russische cultuursfeer. Een belangrijk moment was ook het bombardement van de EU-landen in 1999 op de Russische bondgenoot Servië. Dit toonde aan dat de EU-landen geen bezwaar hebben tegen het gebruik van geweld, mits het in hun eigen voordeel is. Opmerkelijk is ook hoe snel de *EU-landen en de VS er in 2008 bij waren om het zich van Servië afscheidende Kosovo te erkennen.
Hoe het bij Oekraïne tot een crisis kwam
In 2014 leidde de opmars van de EU, de NAVO en de VS richting Rusland tot een crisis. De EU wilde, zoals steeds, met aanlokkelijke financiële voordelen Oekraïne met de contractueel aan de Russen verbonden marinebasis Sebastopol inpalmen. De democratisch gekozen president Janoekovytsj was aanvankelijk pro-Europa en was van plan het zogenaamde “handelsverdrag” met de EU te tekenen, maar weigerde opeens. Het is hoogst aannemelijk dat de oorzaak hiervan was dat er, min of meer stiekem, steeds meer militaire bepalingen aan waren toegevoegd. Bovendien had hij (na een demonstratieverbod) de grote protestbetoging op 18 februari op het Maidan-plein gewelddadig laten neerslaan. Opgestookt door het westen, dat regime-change beoogde (Van Baalen, Verhofstadt), werd Janoekovytsj verjaagd. Hierna bezette Rusland de Krim, waar trouwens bij een referendum 96% van de bevolking vóór aansluiting bij Rusland had gestemd. Hierna ging het westen door met het inpalmen van Oekraïne en werd het treiteren en vernederen van Rusland verhevigd. Zoals bijvoorbeeld in 2015, toen Rusland niet welkom was bij de 70jarige herdenking van de bevrijding van Auschwitz (nota bene bevrijd door het Rode leger).
In 2022 viel Rusland, na een lange periode van waarschuwende troepenbewegingen, Oekraïne binnen. Al die tijd had het westen de gelegenheid gehad enig begrip te tonen voor de bezorgdheid van Rusland, dat steeds verder militair werd ingesloten. Momenteel wordt steeds door de westerse officiële berichtgeving gesuggereerd dat deze aanval als het ware uit de lucht is komen vallen. Verder wordt gezegd dat Poetin een groot-Rusland nastreeft, en soms zelfs dat hij zal doorgaan tot aan de Noordzee. Deze berichtgeving wordt met graagte ontvangen, want hij verzekert de aanhangers van de EU en de NAVO dat zij geen medeschuld hebben aan deze oorlog. Net zoals de bezetters van het Maagdenhuis destijds hun eigen activiteit als geweldloos beschouwden en de tegenpartij beschuldigden geweld te gebruiken.
Hoe moet je het door de EU en de NAVO gebruikte geweld noemen?
Tenslotte nog de vraag hoe we het geweld dat de EU de afgelopen tientallen jaren tegen Rusland gebruikte moeten karakteriseren. Vanuit streng pacifistisch standpunt is één ding duidelijk: Poetin is begonnen met militair geweld en het doden van iedere militair, vrouw of kind is overtreding van het gebod “Gij zult niet doden”. Poetin is dus een moordenaar. Evenals zoveel Amerikaanse presidenten dat waren.
Maar we moeten deze oorlog tegelijkertijd ook psychologisch bekijken. In de lange aanloop van deze oorlog hebben de EU en de NAVO vele vormen van geweld gebruikt: financieel geweld (sancties, opkopen, subsidies), politiek geweld, propagandageweld, dreiggeweld en ook militair geweld als het uitkwam. Maar bovenal beledigend geweld: gewoon doorgaan met het opkopen van steeds verder naar de Russische grens gelegen landen, en zich daarbij niets aantrekken van Russische zorgen. Deze zelfs niet in de pers ter sprake brengen. Het lukt mij niet voor al deze vormen van geweld een goede naam te bedenken. Maar psychologisch gezien kwam het geweld van Poetin niet uit de lucht vallen: het was een reactie op door de EU, de NAVO en de VS uitgeoefend geweld.
Literatuur
- Een goede bespreking van structureel geweld is te vinden in De limieten van geweldloos verzet.
- Dit artikel sluit aan bij de gedachtegang die ik heb ontwikkeld in mijn website pacifismenu.nl.
