Gekkigheid over Gideon

Terwijl Nederland (Europa en eigenlijk misschien wel de meerderheid van de wereld) verder en verder lijken af te glijden naar haat en burgeroorlog, vervagen en verdwijnen alle zekerheden op één na: niemand weet echt nog wat de spelregels zijn.

Gideon van Meijeren haalde het wetboek van strafrecht aan om geweld van boeren ter verdediging van hun bezit te verdedigen. Nu wordt er aangifte gedaan.¹ Maar als de boeren worden bedreigd en hun recht op privébezit wordt geschonden, mogen burgers zich dan niet verdedigen tegen de staat? Wanneer is geweld gerechtvaardigd? Wat is de hoogste wet en wat zijn absolute mensenrechten? Als hier geen consensus over is, bevinden we ons dan niet al de facto in een burgeroorlog? Democratie, vrijheid en zelfs fatsoen, zijn niet meer vanzelfsprekende of duidelijk gedefinieerde concepten. Wat nu? Bestaan er onveranderlijke rechten? Hebben Nederlanders recht op bestaanszekerheid? Zijn we onderdanen of vrije burgers?

De achtbaan van gestoordheidspark

We bevinden ons in een stroomversnelling. Niets is zeker. Onze boeren worden bedreigd, onze vissers, onze huizenmarkt, onze onderwijsvrijheid en zelfs onze vrijheid van meningsuiting.

Lang hebben Nederlanders deze liberale vrijheden en rechten vanzelfsprekend gevonden. Evenals voorspoed en vrede. We leefden in een westerse democratie onder de bescherming van de NAVO. Censuur, onderdrukking, geweld en conflicten waren iets van ver weg. Hier in Nederland waren we vrij en gelijk (wat soms op gespannen voet staat met elkaar, maar dit terzijde).

De enige beperking lag bij het schenden van de rechten van anderen… of als we ons racistisch toonden… en daarbij kon kritiek op de islam en mogelijk ook de joodse religie racistisch worden geacht (niet kritiek op het christendom vreemd genoeg). Ook kritiek op immigratie, maar dan vooral als die van ‘rechts’ kwam. Tenslotte mochten seksisme en homofobie natuurlijk niet… behalve dan misschien in de naam van een buitenlandse religie. Verder waren we vrij en veilig.

Nu blijken privébezit en vrijheid van bijeenkomst allemaal ineens niet meer zo absoluut. Ironisch, dat in een samenleving doordrenkt van progressief-liberale ideologie de traditionele liberale vrijheden en rechten niet langer vanzelfsprekend zijn. Individualisme wordt er vooral gebruikt om mensen (en met name kinderen) gedwongen af te scheiden van hun gezinnen, gemeenschappen en kerken, niet om ze te beschermen tegen de massasamenleving of de regering. Rechten van minderheden lijken vaak niet bedoeld voor ‘ouderwetste’ minderheden, zoals bewoners van de bijbelgordel of onze bejaarden. Boeren en loonarbeiders hebben niet dezelfde rechten meer als in 2010. In een revolutionaire staat zijn de rechten van vandaag morgen weer achterhaald.

Voor de duidelijkheid, de huidige aanvallen op de boeren zijn niet gebaseerd op bestaande wetgeving en als zodanig strijdig met het legaliteitsbeginsel en het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dit heeft Omtzigt al perfect duidelijk gemaakt. In die zin is er inderdaad sprake van verdediging tegen een (ambt)misdrijf.

FVD-opschudding

Standaardpolitiek, zekerheden en het vertrouwde zijn als zand in de wind. De westerse wereld is in rap tempo aan het radicaliseren en polariseren.

In Nederland is de personificatie van dit fenomeen in de afgelopen 5+ jaar het Forum voor Democratie geweest. Wat iemand ook vindt van de partij, ze was zeker niet saai of inhoudsloos.

Constante factor binnen het FVD was steeds weer het doorbreken van taboes, nieuwe thema’s introduceren en standaardparadigma’s doorbreken.

Aan de ene kant wilde de partij liberale vrijheden verdedigen tegen nepliberalen, aan de andere kant wilde ze een seculier conservatief anti-individualistisch geluid laten horen; een milde verlichtingshouding aannemen ten opzichte van de islam en ook een conservatieve alliantie met de islam aangaan; de quasi-sociaaldemocratie van Wilders verwerpen, maar tegelijk protectionisme omarmen; een partij zoals de VVD vroeger was gecombineerd met radicale metapolitiek.

Zoals vaak gebeurt wanneer een beweging extreem ambitieus is, waren er spanningen en scheuringen. Maar de partij liet vernieuwende geluiden klinken die de standaardpolitiek in meerdere richtingen doorbraken.

Hoewel humanist, en een tijd lang ook een klassiek liberaal, bleek Paul Cliteur één van de sterkste voorvechters van een seculier conservatisme en zelfs het concept van een nieuwe zuil.²

Dezelfde schijnbare tegenstrijdigheden waren ook zichtbaar als het ging om de visie op de geschiedenis en op de liberale democratie. De partij koesterde de verlichting, maar vooral een conservatieve versie van de klassiek-liberale of gematigde verlichting. Tegelijk verheerlijkte het Renaissance Instituut wel… de renaissance. Ook spreekt Robert Lemm, pro-middeleeuwen, bij evenementen van het instituut en tenslotte zijn er ook nog de positieve contacten met de SGP.

De partij put tevens uit de conservatieve anti-nazistische verzetstraditie van Henri Baudet en verwierp discriminatie van ongevaccineerden als vergelijkbaar met de discriminatie van Joden in de jaren 30. Echter, Baudet stelde wel dat de Neurenberg-procesessen illegitiem waren, omdat ze ingingen tegen het legaliteitsbeginsel (door retroactieve vervolging).³ En Pepijn Van Houwelingen verwees naar positieve elementen van het nazisme, ondanks dat hij hun (en Jared Taylors) abortusstandpunt niet onderschrijft.⁴

Thierry Baudet uitte sympathie, in ‘De Conservatieve Vooruitgang’, voor rechtse denkers die wel representatieve, maar niet directe democratie steunen en in het algemeen sceptischer waren over democratie.⁵

Alhoewel FVD populistisch is, gekant tegen het huidige establishment, lijkt ze niet tegen een competente elite. Iedereen wil directe democratie ten tijde van een corrupt en incompetent partijkartel. Echter, of het nagestreefde ideaal voor de tijd nadat de ‘corrupte elite’ is verslagen het Zwitserse model is, of het dominante-partijsysteem van de LDP in Japan, of zelfs een gematigd autoritair model als in Hongarije, daarover lijken de meningen binnen FVD te verschillen.

Het waarschijnlijk grootse minpunt blijft dat de partij zich negatief heeft opgesteld t.a.v. constitutionele toetsing. Dit is een standpunt dat FVD heeft overgenomen van de PVV (en op zich een breuk met de oorspronkelijke positie van Groep Wilders).⁶⁷

De huidige coalitie laat zien dat wetgevers en regering weinig respect lijken te hebben voor de grondwet. De dreiging is sterker voor de boeren vanwege het gebrek aan een echt degelijke rechtsstaat. De grondrechten van de burger moeten juist beschermen tegen zulke tirannie van de staat. Beroep op mensenrechten tegen de staat vereist echter een consistente definitie en onafhankelijke bescherming.

Het dilemma: tussen rechtsstaat en democratie; dikastocratie versus illegitieme wetgeving

Forum voor Democratie heeft vaak gesproken over het probleem van de dikastocratie, beter bekend als ‘rechterlijk activisme’. Het gaat daarbij om ongekozen rechters die politiek beleid bepalen; een groot probleem in landen als de VS, Brazilië, Portugal, Colombia en Zuid-Korea.⁸ Decennia- of eeuwenoude wetgeving wordt plotseling strijdig verklaard met de grondwet, omdat de wetten niet passen bij de overtuigingen van de rechters.

De grondwet wordt dan geïnterpreteerd als een levend document. Hij biedt geen garanties of onveranderlijke rechten.

Het andere uiterste is, dat er geen enkele constitutionele toetsing plaatsvindt en de grondwet dus ook nauwelijks bescherming biedt. De enige garantie is de wet die is doorgevoerd door de meerderheid. De wet is de wet. Rechters moeten deze blind toepassen, zelfs als die onrechtvaardig is en burgerrechten schendt.

Alhoewel PVV en FVD terechte kritieken hebben gehad op de partijdigheid van (veel van) de huidige rechters, is de huidige staat van het parlement niet bepaald beter. Onze Raad voor de rechtsspraak (die minder onafhankelijk is dan de Raad voor de rechtsspraak in Polen omdat alle vier de leden benoemd worden door de regering) had kritiek op het 2G-wetsvoorstel van Hugo De Jonge (dat hij geheim hield voor de Tweede Kamer).⁹ Het rechtssysteem kan soms een gekke coalitie begrenzen.

We hebben een balans nodig tussen dikastocratie en parlementaire almacht.

Het Nederlandse moeras

Nederland is een zeldzaam voorbeeld van het laatste uiterste. Het is een van de weinige democratische landen die nog steeds constitutionele toetsing schuwt. Er zijn geen rechtsbeslissingen als Roe v. Wade omdat artikel 120 van onze rechters verbiedt wetten te toetsen aan de grondwet. Thorbecke was tegen een dergelijk verbod op toetsing toen de grondwet oorspronkelijk werd samengesteld, maar toch kwam het erin.

De problemen van het Nederlandse rechtssysteem zijn echter nog ingewikkelder. De grondwet van 1848 is op het punt van het rechtssysteem redelijk primitief en daarbij ook nog gemengd geraakt met ad hoc aanpassingen. Ditzelfde probleem van een Frankensteinachtige grondwet veroorzaakte overigens ook rechterlijk activisme in de VS.

Alhoewel het omstreden constitutionele toetsingsverbod standhield werd de grondwet in 1953 en 1956 aangepast, zodat rechters wetten juist wél konden toetsen aan internationale verdragen.

Hierdoor verkeert Nederland in de bizarre situatie dat wetten niet door de rechter strijdig verklaard kunnen worden met de grondwet, maar wel met internationale verdragen. Op rechterlijke niveau bestaat een hiërarchie uit verdragen met daaronder gewone wetgeving. De grondwet speelt geen rol. Die dient alleen als een stel richtlijnen voor de wetgever.

Verdragen worden niet met twee derde meerderheid in beide kamers aangenomen of aangepast. Ze bezitten niet het brede draagvlak, de consensus, die de grondwet van een land heeft.

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals De seksuele revolutie, in onze boekenwinkel.

Argumenten tegen het afschaffen van het toetsingsverbod zijn vaak tegenstrijdig. Aan de ene kant zou het fout zijn voor ongekozen rechters om wetgeving strijdig met de grondwet te kunnen verklaren, terwijl ze aan de andere kant dit toch al met internationale verdragen kunnen doen.

Kortom, de status quo is bizar en VVD en CDA waren tot recent er vrijwel de enige voorstanders van. De andere partijen, links en rechts, wilden óf ook constitutionele toetsing invoeren (D66, CU, GroenLinks, SP) óf de toetsing van wetten aan verdragen afschaffen (FVD, PVV). VVD steunde kort zelfs ook de tweede positie, wilde een inperking van toetsing aan verdragen, maar krabbelde onder druk terug.

Tegelijk kunnen rechters ook wetten zelf interpreteren op een manier die strijdig is met de bedoeling van de wetgever. Besluiten van de uitvoerende macht (regeringsbeleid) kunnen ook in de naam van het algemeen belang worden aangevochten; en dus niet alleen omdat het strijdig is met bestaande wetgeving of de grondwet.

De benoeming van rechters wordt volgens de grondwet nog steeds gedaan via koninklijk besluit (koning en minister=de facto de regering). Behalve voor de Hoge Raad, dan wordt de keuze gemaakt uit drie kandidaten die worden gekozen door de Tweede Kamer, waarbij een nipte, simpele meerderheid in de TK voldoende is. Een meerderheid, die de regering (coalitie) daar heeft.

Tegelijkertijd is de benoeming van de meeste rechters door de regering ook erg ondoorzichtig.

Voorgestelde hervormingen

Forum Voor Democratie heeft meerdere hervormingsvoorstellen geopperd om het rechtssysteem te verbeteren:

• Schrappen artikel 93 en 94 van de Grondwet. Beëindigen monistisch stelsel. Invoering dualistisch stelsel.
• Invoering ‘Wet op de Rechtsvinding’, waarin onder meer wordt bepaald dat rechters de wet moeten uitleggen naar de oorspronkelijke bedoeling van de wetgever.
• Naast maximumstraffen ook minimumstraffen voor bepaalde delicten, zoals vuur- en steekwapenbezit. Rechters mogen afwijken van het vastgestelde minimum, maar moeten dat wel gemotiveerd uitleggen.
• Aanpassen artikel 3:305a BW. Het wordt niet langer mogelijk om op grond van het ‘algemeen belang’ het overheidsbeleid aan te vechten.
• Parlementaire ondervragingscommissie vergroot de grip van de democratie op aspirant-leden van de Hoge Raad en de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Dit zijn allemaal op zich zeer goede voorstellen. Ze draaien deels de klok terug naar voor 1953 en gaan de politisering van het rechtssysteem tegen. Ze lijken echter wel heel erg parlementaire soevereiniteit te versterken. Als de wetgever absolute autoriteit heeft, biedt de grondwet geen bescherming tegen een mogelijke dictatuur van de meerderheid.

Alhoewel de door FVD voorgestelde wetshervormingen goed lijken, zijn meer grondwetsaanpassingen nodig dan alleen de verwijdering van artikelen 93 en 94.

Constitutionele toetsing door onafhankelijke en niet-gepolitiseerde rechters, in plaats van toetsing aan verdragen, en/of een bredere vorm van jurisprudentie zou tegenwicht kunnen bieden. Geen enkele vorm van constitutionele toetsing lijkt mij onlogisch en gevaarlijk.

Paul Cliteur was een voorstander van de invoering van constitutionele toetsing om op die manier het monopolie van verdragen als hoogste rechterlijke autoriteit te doorbreken.¹⁰ Toen hij lid werd van Forum Voor Democratie ageerde hij echter juist tégen constitutionele toetsing en vóór de afschaffing van toetsing van wetten aan verdragen.¹¹ Hij stelde dat onze grondwet niet geschikt was voor toetsing.

Dit lijkt een tamelijk zwak argument voor een dermate veranderde positie, aangezien:

• Thorbecke onze grondwet wel geschikt achtte,
• het beter is dan niets
• Cliteur onze grondwet 20 jaar geleden al kende

Oppositie tegen constitutionele toetsing dreigt de macht van het parlement te dominant te maken. Constitutionele toetsing moet juist de balans der machten en de rechtsstaat verstevigen, niet verder onderuithalen. Het politieke proces binnen de kaders van de grondwet houden. Hiervoor is de benoeming van rechters voor deze kwestie essentieel.

Een bredere modernisering van het benoemingssysteem voor rechters, via een aanpassing van de grondwet, lijkt een mogelijke oplossing.

Of gewoon het instellen van een apart constitutioneel hof. Dat is een simpelere manier om het risico van vooral D66-rechters te verminderen. Een constitutioneel hof zoals in Duitsland, waarvan de helft wordt gekozen door een 2/3 meerderheid in de Tweede Kamer en de helft door een 2/3 meerderheid in de Eerste Kamer. Een zelfde ‘supermeerderheid’ als nodig is voor de aanpassing van de grondwet. Met daarbij de mogelijkheid dat 1/3 minderheid plus 1, een veto zou kunnen uitspreken met het oog op D66-rechters. Het kartel en de rechterlijke clique zouden zo geen controle hebben over het hof.

Een dergelijk constitutioneel hof zou de aanval op de boeren, de censuur van ON en de sleepwet strijdig kunnen verklaren met de Nederlandse grondwet.

Concluderend: fanatiek maar ook verstandig

FVD en PVV lijden, net als veel energieke vernieuwingsbewegingen die de status quo willen opschudden, aan vurig fanatisme en een passie die (nog) niet consistent uitgewerkt of gefocust zijn. Het Forum levert een geweldige eerste tekst, die wel nog herschreven zou moeten worden ten behoeve van de broodnodige balans.

FVD richt zich veel op metapolitiek en cultuur, op principes en idealen, maar de politieke realiteit en de rechtsstaat blijken nu essentiëler dan wat dan ook. Zelfs revolutionaire regimes en dictaturen hebben uiteindelijk grondwetten moeten invoeren.

Constructief populisme dat de rechtsstaat zuivert van corruptie en streeft naar tegenwicht t.o.v. de regering lijkt me beter dan een simpele inperking van de rechtsstaat.

Advies voor Gideon: omarm constitutionele toetsing en de rechtsstaat als potentieel schild. Advies voor regerende partijen: bestudeer mensenrechten, rechtsstatelijke principes… of gewoon de wet.