Hoe de filosoof met de hamer muren doorbrak om weer zicht te krijgen op het Ene

Dynamiet, van het Griekse woord δύναμις, wat kracht betekent en waar ook woorden als ‘dynamo’ en ‘dynamiek’ van zijn afgeleid, werd in de jaren ‘60 van de 19e eeuw uitgevonden door Alfred Nobel. Waar hij eerst dacht de mensheid vooruit te helpen met deze uitvinding, die zo nuttig kan worden toegepast in bijvoorbeeld de mijnbouw en bij de aanleg van spoorwegen, kreeg hij er later spijt van toen hij de destructieve uitwerking zag in de handen van kwaadwillenden.¹ We kunnen hier een vergelijking trekken met die wetenschappers die aan de wieg van de atoombom hebben gestaan en hier later ook ernstige wroeging over voelden. ‘Now I am become death, destroyer of worlds’ citeerde Oppenheimer de Bhagavad gita.² Mede als boetedoening voor zijn explosieve gave aan de mensheid stelde Nobel de Nobelprijs voor de vrede in, die nu nog jaarlijks wordt uitgereikt. Dat regelrechte boeven als Kissinger en Obama hem in ontvangst hebben mogen nemen, laten we nu even voor wat het is.

Filosoferen met een hamer

‘I’m TNT, I’m dynamite’ zong AC/DC-zanger Brian Johnson in 1976, zich daarmee vereenzelvigende met de tegelijkertijd respect afdwingende en angst aanjagende, prometheische kracht van Nobels uitvinding.³ Maar hij was niet de eerste mens die zich vergeleek met deze springstof. ‘Ich bin kein Mensch, ich bin Dynamit.’, zei Nobels tijdgenoot Nietzsche. Wat bedoelde hij hiermee? Eerder al gaf Nietzsche zijn boek Götzen-Dämmerung (Afgodenschemering) de ondertitel ‘Wie man mit dem Hammer philosophiert’ mee. De filosoof met de hamer, zoals een van zijn bijnamen luidt, zag zijn taak vooral als sloopwerk. Het slopen van de in zijn ogen verderfelijke kathedraal van het platonisme en het christendom, wat volgens hem immers niet meer was dan ‘Platonismus fürs Volk’, was zijn goddeloze opdracht.⁴ Hij hief de hamer tegen de afgoden van weleer en sloeg ze in duizend stukjes. En als de hamer nog niet destructief genoeg was, kon hij altijd nog dynamiet inzetten, zoals de Taliban dat heeft gedaan bij de Boeddha’s van Bamyan.⁵ Dit is hetzelfde slopen dat via Heideggers Abbau en Destruktion evolueerde tot Derrida’s deconstructie. Let wel: de-constructie, niet zomaar destructie. Want wie een muur afbreekt of een afgod aan gruzelementen slaat, opent nieuwe vergezichten.

Metselen met een mes

Ik heb gehoord dat je van recursie hield, hond, daarom ga ik mijn gewaardeerde collega Camille citeren terwijl hij Guénon citeert:

‘In aanmerking genomen dat de Waarheid (God) één en uniek is, moet Hij ook boven uitdrukking of individueel begrip verheven zijn. Om iets te kunnen beschrijven moet het gedefinieerd zijn (etymologisch: beperkt zijn, gebonden zijn; de-fined, finite) en God is de Oneindige, bovendien moet het attributen hebben die het conditioneren, hetgeen delen, verdeeldheid, zou introduceren. Ik citeer Guénon nog eens:

Het Oneindige daarentegen kan, om werkelijk zo te zijn, geen enkele beperking toelaten, hetgeen veronderstelt dat het absoluut ongeconditioneerd en onbepaald is, want elke bepaling, van welke soort dan ook, is noodzakelijkerwijs een beperking door het feit zelf dat zij iets buiten zichzelf moet laten, namelijk alle andere even mogelijke bepalingen. Bovendien heeft een beperking het karakter van een echte ontkenning; een grens stellen is aan datgene wat beperkt wordt alles ontzeggen wat deze grens uitsluit, en bijgevolg is de ontkenning van een grens eigenlijk de ontkenning van een ontkenning, dat wil zeggen, logisch, en zelfs mathematisch, een bevestiging, zodat in werkelijkheid de ontkenning van alle grenzen gelijk staat met een totale en absolute bevestiging. Dat wat geen grenzen heeft, is datgene waarvan niets kan worden ontkend, en is daarom datgene wat alles omvat, datgene waarbuiten niets is; en dit idee van het Oneindige, dat dus het meest bevestigende van alles is, omdat het alle bijzondere bevestigingen, van welke aard ook, insluit of omvat, kan alleen in negatieve termen worden uitgedrukt vanwege zijn absolute onbepaaldheid.’⁶

Hoe zijn we van het Oneindige Ene gekomen tot de dolle kermis van begripsverwarring waar onder boven lijkt en boven onder die de filosofie ons voorschotelt? Waar komen die muren die Nietzsche zo graag met zijn hamer te lijf wilde gaan vandaan? Die hele talige wirwar waar we zo makkelijk in verdwalen, als een vlieg die niet begrijpt dat hij niet door het glas naar buiten kan vliegen, waar Wittgenstein ons zo graag de weg uit wil wijzen,⁷ zoals Ariadne Theseus de weg wees uit het labyrinth, hoe is dat gebouwd?

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals Desengaño, in onze boekenwinkel.

De muren van het doolhof zijn gemetseld met een mes. Iets definiëren oftewel een naam geven (dit is hoe Adam de dieren getemd heeft)⁸ is als een snee in het Ene. Je definieert iets altijd als tegengesteld aan al het andere, waar het eigenlijk altijd al Een mee was voordat het gedoopt werd met een snee. Dag tegenover nacht, man tegenover vrouw, zee tegenover berg. Mes en hamer (of dynamiet, als je wat minder fijnzinnig te werk wil gaan) openbaren zich zo als twee tegengestelde, doch complementaire werktuigen van de taaltovenarij.

Aan de andere kant van de muur

Uit de sneden van het definiërende mes worden hele muren van taal gemetseld, magische taalmuren die Nietzsche wilde doorbreken met hamer en dynamiet. Hijzelf had bij zijn sloopwerkzaamheden niet het doel weer zicht te krijgen op het Ene Oneindige - althans niet bewust. Wat zijn doel wel was, blijft vaag. Het maximeren van zijn Wille zur Macht? De weg bereiden voor de Übermensch? Wat betekent dat dan concreet? Bertrand Russell heeft hierover in zijn voor het overige weinig faire bespreking van Nietzsche het volgende gezegd:

“King Lear, on the verge of madness, says: ‘I will do such things-What they are yet I know not—but they shall be The terror of the earth. This is Nietzsche’s philosophy in a nutshell.”⁹

Het is geen toeval dat hij de laatste elf jaar van zijn leven in het gekkenhuis heeft doorgebracht. Na alles gesloopt te hebben, wachtten de scherpzinnige en welbespraakte filosoof uiteindelijk de waanzin en de sprakeloosheid.

Wellicht heeft hij deze jaren in diepste intimiteit met het Ene doorgebracht.