Homo domesticus

Veel elementen van de ondergang van onze westerse wereld zijn op briljante wijze voorspeld en beschreven door grootse literaire werken. Met recht worden 1984 van George Orwell en Brave New World van Aldous Huxley vaak aangehaald om de huidige situatie te duiden. In het eerste werk beschrijft Orwell, zoals bekend, een totalitair regime dat elk aspect van het leven van zijn burgers controleert en taalmanipulatie, propaganda en censuur gebruikt om zijn macht te behouden. In Brave New World verhaalt Huxley over een samenleving die beheerst wordt door oppervlakkig plezier, amusement en drugs in plaats van angst en onderdrukking, maar eveneens een dystopisch karakter heeft. De moderne samenleving lijkt een opmerkelijke combinatie van deze werken, werken die dan ook verplicht zouden moeten worden gelezen op scholen (eventueel aangevuld door Fahrenheit 451 van Ray Bradbury en het weinig bekende maar even profetische Parijs in de Twintigste Eeuw van Jules Verne).

Maar deze boeken volstaan niet om de problemen in de huidige samenleving te doorgronden. Er is een belangrijk element aan onze crisis dat hierin ontbreekt, een element waarvoor we bij een andere briljante geest van de vroege sciencefiction moeten zijn - H.G. Wells (1866-1946). Ook Wells was verwonderd over de opkomst van wetenschap en technologie, en schreef over atoomenergie, vliegreizen, ruimtevaart en internet, naast andere innovaties die sindsdien werkelijkheid zijn geworden. Maar zijn werken kenmerken zich eveneens door een besef van de schaduwkanten van technologie en de menselijke natuur die minstens zo interessant zijn. Een van zijn bekendste werken is The Time Machine uit 1898, een kort maar prachtig boek waarin hij een technologie beschrijft die niet bewaarheid is - het tijdreizen. Maar dit tijdreizen is niet het interessantste thema dat hij beschrijft - dat is de toekomstige wereld die de hoofdpersoon aantreft.

In dit werk is een tijdmachine uitgevonden door de Tijdreiziger. Deze stelt hem in staat om door de tijd reizen, vooruit of achteruit door de geschiedenis, waardoor hij de evolutie van de wereld en de mensheid uit de eerste hand kan meemaken. In het jaar 802,701 belandt hij in de wereld van de Eloi, een samenleving van kinderlijke mensen. De Eloi brengen hun dagen door met spelen en oppervlakkig vermaak, zonder duidelijke behoefte om zich bezig te houden met werk of andere zinvolle activiteit. De Tijdreiziger ontdekt al snel dat de Eloi naïef en decadent zijn, en geen enkele nieuwsgierigheid of ambitie aan de dag leggen. Helemaal onbezorgd is hun leventje overigens niet - ze worden belaagd door de ondergrondse Morlocks, die ze gebruiken als voedselbron. De Eloi blijken gedegenereerd te zijn, aangepast aan een wereld van comfort en zekerheid nadat de strijd met de natuur was overwonnen. “We are kept keen on the grindstone of pain and necessity, and it seemed to me that here was that hateful grindstone broken at last!”,¹ verwoordt de Tijdreiziger zijn bevindingen. Het gevolg was zwakte, decadentie en indolentie.

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals Desengaño, in onze boekenwinkel.

Bij het zien van de verbluffende apathie en gelatenheid die de meerderheid van de westerse bevolking tentoonspreidt in de overweldigende stortvloed aan leugens, bedrog en manipulatie van de heersende elite rijst de vraag of de moderne mens niet hetzelfde heeft doorgemaakt. De staat is zich de afgelopen eeuw meer en meer als een ouder ten opzichte van zijn burgers gaan gedragen en veel autonomie van het individu is verdwenen. Daarnaast heeft technologie en toenemende welvaart het leven zekerder en minder risicovol gemaakt. De mens lijkt zich, net als de Eloi, aangepast te hebben aan deze moderne wereld. Als kinderen, afhankelijke wezens zonder gevoel van autonomie die lijdzaam hun vrijheden, democratische macht en bezit opgeven, en boven-hen-gestelden accepteren die overduidelijk niet in hun belang handelen. Ook de Amerikaanse conservatief Mark Steyn viel de gelijkenissen met onze tijd op: het enige waar Wells fout zat, zo schrijft hij, was dat hij er met zijn voorspelling 800,685 jaar naast zat.²

De parallel dringt zich op met het proces van domesticatie dat vele zoogdieren hebben ondergaan. De frequent gemaakte vergelijking van de moderne mens met een mak schaap heeft wellicht dan ook een diepere betekenis. Ook het tweevoetige zoogdier heeft het biologisch potentieel tot domesticatie, en misschien hebben ook bij hem degenererende veranderingen al op genetisch niveau plaatsgevonden. “Strength is the outcome of need; security sets a premium on feebleness”,³ zo observeert de Tijdreiziger. “The work of ameliorating the conditions of life — the true civilizing process that makes life more and more secure — had gone steadily on to a climax… And the harvest was what I saw.”⁴ In dat geval zou een versnelde ineenstorting en ondergang⁵ van de westerse wereld inderdaad het beste zijn dat de mensheid kan overkomen.