Houtrot in het schip van staat

“In Nederland zal nooit een revolutie uitbreken, want het is daar verboden om over het gras te lopen.” Of het hem echt toegeschreven mag worden of niet, deze vermeende uitspraak van Karl Marx is één van de weinige standpunten waar weinig tegenin valt te brengen. De apathische opstelling van veel Nederlanders als het gaat om politiek, overheid en het niet aanpakken van het houtrot in het schip van staat houdt niet alleen innovatie en verandering tegen, maar het is ook ironisch. Het waren immers de Nederlanders die in opstand kwamen tegen een onderdrukkend systeem, verandering eisten en vervolgens een revolutionaire staatsvorm bedachten waarin verschillende gewesten hun eigenheid bewaakten, maar ook samenwerkten om ’s lands glorie te vergroten. Samenwerken, overleggen, polderen. Of het werkte? Zeker.

De fundamenten die werden gelegd hebben voor eeuwenlange voorspoed gezorgd. Tegelijkertijd zit hierin ook een valkuil: als bepaalde groepen lang en relatief ongestoord besturen en dit normaliseert tot de ‘bestuurscultuur’, ontstaat een regenteske klasse die geen baat heeft bij verandering. Dit zagen we aan het einde van de Nederlandse Republiek en dit zien we ook nu. Waar in de Republiek het regentesk gedrag zich vooral binnen families concentreerde, heeft de moderne politieke partij dit gif overgenomen. En de burger? Door decennialang doorgedrukte nadruk op geld en economische mobiliteit, en door onzekere economische tijden kijkt de burger vooral naar het directe eigen financiële belang. Hierbij vertoont men risicomijdend gedrag en kiest men voor gevestigde partijen of voor hen die de status quo slechts ten dele willen wijzigen. Hierdoor nestelt het houtrot zich steeds dieper en breder in het schip van staat en doet het de echo van lang vervlogen en vergeten dagen weerklinken.

Zoals de unie van Nederlandse gewesten leidde tot een nieuw systeem met een confederale republiek, zo leidde de grondwet van Thorbecke in 1848 ook tot een nieuw politiek-bestuurlijk systeem. Met revoluties elders in Europa als pressiemiddel koos de monarchie eieren voor haar geld, om het scenario te voorkomen waarbij net zoals met de opstand tegen de Spaanse koning verandering hardhandig doorgedrukt zou worden. Het systeem dat onder leiding van Thorbecke opgetuigd werd, was en is dusdanig beschermend ontworpen dat radicale verandering middels grootschalige constitutionele veranderingen een lastig te nemen horde is. Dat is logisch, aangezien bij de invoering het overleven ervan allerminst zeker zou zijn. Bijkomende complicatie is dat Thorbecke nooit rekening hield met het ontstaan van politieke partijen, die als regenteske clusters van machtsconcentratie het parlementair dualisme zouden kunnen verstikken. Niet langer geldt immers de individuele overtuiging van de parlementariër, maar het partijbelang staat voorop. Hoewel dit zeker niet voor iedere parlementariër geldt en zij grondwettelijk zonder last of ruggenspraak horen te werken, valt niet te ontkennen dat het de gewortelde partijen met machtsposities zijn die verandering bemoeilijken. De partijen die de baantjes verdelen hebben dusdanig veel gewicht in de schaal liggen dat bij hervorming dit ten koste gaat van partijleden. Dus wenden zij al hun invloed binnen de partij aan om hun functies te behouden. Waarom ambten als Commissaris van de Koning of het burgemeesterschap democratiseren, als daarmee uitgerangeerde, maar loyale partijpolitici ergens gestald kunnen worden?

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals Desengaño, in onze boekenwinkel.

De regentenfamilies in de Republiek der Verenigde Nederlanden kwamen ten val door de Franse invasie. Er is echter net als toen veel onrust en woede onder groepen in de bevolking die zich niet langer gehoord en begrepen voelen door de overheid, ambtenarij en politici. Zoals in 1848 dreigt de geest van revolutie wortel te schieten, al valt te bezien in hoeverre de boerenopstanden na het afwikkelen van de stikstofcrisis tot blijvende onvrede zullen leiden. Wel is de manier waarop men met enkele pennenstreken op ambtelijke burelen een eind probeert te maken aan het boerse leven en het traditionele plattelandsgezicht de nek om probeert te draaien tekenend voor de afstand tussen de politiek en het klootjesvolk. Het niet bereiken van grote groepen burgers leidt tot woede, onbegrip en frustratie. Sinds de opkomst van Fortuyn heeft de boze en ontevreden stem een politiek gezicht, maar keer op keer blijkt dat protestpartijen geen visie hebben op daadwerkelijke hervorming of slechts ten dele het systeem willen wijzigen ten gunste van de eigen politieke doelgroep. Weer een andere partij stort in omdat het aan een hecht collectief ontbreekt. Hierdoor is het voor gevestigde partijen relatief eenvoudig om niet alleen de macht te behouden, maar hun positie te verstevigen met het oog op de groeiende onvrede: zo doet men er alles aan om directe democratie middels referenda de kop in te drukken en de wet financiering politieke partijen dusdanig te wijzigen dat dit de status quo dient. Zolang het spel van politiek en landsbestuur gespeeld wordt volgens regels die bepaald en gehandhaafd worden door partijen zetelend in het machtsbolwerk, zal de stem van hervorming altijd verliezen of met broodkruimels en kleine toegevingen verteld worden dat ditmaal écht het roer om gaat.

Het is hoe dan ook tijd dat de stem van onvrede en de roep om hervorming klank vatten en de kreten die opgaan in het niets gebundeld worden tot een niet te missen schreeuw van betekenis. Loop niet in de val van de verdeel-en-heerspolitiek, waarbij boeren opkomen voor de boerenzaak en stedelingen voor de zaak der stedelingen. Het is tijd voor een breed maatschappelijk front waarbij men wegblijft van de politieke waan van de dag en daadwerkelijk de daad bij het woord voegt, om de druk op de status quo zo te vergroten dat zij wel moet toegeven. Vandaag zijn het de boeren, morgen de vissers en volgende week de havenarbeiders. Politiek bedrijven om een komma of woordje te wijzigen moet veranderen in het herschrijven van de zin. Laten we de giftige combinatie van een polderende bestuurscultuur en een vastgelopen systeem bestrijden met een dosis vernieuwingsdrift, idealisme en ambitie. De geest van het verleden leert ons dat Nederlanders als ze willen de vernieuwers van het denken over politiek en staat kunnen zijn. Laten we in dat spoor beginnen en met nieuw politiek bewustzijn een nieuw schip van staat bouwen dat net zoals de Republiek en Thorbecke’s grondwet niet het gewicht van bestuurders, maar van burgers draagt.