Tegen de fetisj voor boeren op rechts

Vandaag wil ik met een rechtse mythe afrekenen: Het idee dat de stikstofcrisis alleen op papier bestaat en er een soort complot bekokstooft wordt vanuit de regering om de veeteelt om zeep te helpen, met als doel ruimte te scheppen voor nieuwe woningen. Dit idee is dus je reinste flauwekul.

Allereerst lopen we tegen het probleem aan dat er sprake zou moeten zijn van een complot dat de scheiding der machten overstijgt. Het kabinet moet de rechterlijke macht zo om haar vinger gewonden hebben dat een rechter een uitspraak doet waardoor de bouw stil kwam te liggen en het voor de VVD vernederende besluit genomen moest worden om de maximumsnelheid op de snelwegen te verlagen, met als hoger overkoepelend doel om het kabinet een excuus te geven de boeren te onteigenen.

Dan duikt de vraag op: als het doel echt is om land in te pikken, is dit dan niet een nogal omslachtige methode? De resterende varkenshouderijen in Nederland nemen zo’n 1% van ons landoppervlakte in. Het overgrote deel hiervan bevindt zich in oost-Brabant en noord-Limburg, niet bepaald de gebieden die momenteel helemaal hot and happening zijn.

De overheid hoeft helemaal geen stikstofmythe te bedenken om boeren te onteigenen. In de afgelopen 27 jaar is 1866 hectare landbouwgrond onteigend, het merendeel voor woningbouw of infrastructuur. Nog eens 15.000 hectare is opgekocht van boeren die eieren voor hun geld kozen. Zuid-Holland, onze meest dichtbevolkte provincie waar nog maar weinig boerenland over is, staat desalniettemin bovenaan het lijstje qua hoeveelheid onteigende grond.

Waarom zou het kabinet met een vergezocht stikstofverhaal op de proppen komen om wat grond te bemachtigen in oostelijk Brabant en het noorden van Limburg, wanneer er vrij regelmatig gewoon grond in de Randstad wordt onteigend voor woningbouw? Er wordt door enkele oppositiepartijen de suggestie gewekt dat dit een soort neo-stalinistische praktijken zijn zonder enig precedent, terwijl het onteigenen van boeren in Nederland schering en inslag is.

Wat zou het kabinet ermee winnen om de boerenstand nu kapot te maken met een stikstofverhaal dat de gemiddelde burger amper snapt en dat eigenlijk helemaal niet leeft onder de bevolking, in plaats van gewoon te zeggen dat er boeren onteigend zullen moeten worden om het tekort aan betaalbare woningen (een probleem dat wel leeft onder de bevolking) op te lossen, iets dat al veel vaker vorige eeuw gedaan is?

Soms zijn dingen gewoon zoals ze lijken: VVD en CDA hebben decennialang boeren aangemoedigd hun bedrijven uit te breiden, maar na verloop van tijd werd het duidelijk dat dit ecologische problemen met zich meebrengt. Het oplossen van deze problemen hebben bovengenoemde partijen voor zich uitgeschoven, dus escaleerde het probleem langzaam verder en werd de noodzakelijke verandering om het probleem alsnog op te kunnen lossen steeds ingrijpender.

Via allerlei mislukte trucjes werd geprobeerd het probleem te bagatelliseren. In 2006 bijvoorbeeld rapporteerde het RIVM aan de Tweede Kamer dat nitraatconcentraties in de bovenste vijf meter van het grondwater testen in plaats van de bovenste meter niet gaat helpen om op papier aan EU-normen te voldoen.

Vervolgens zijn er nog allerlei pogingen geweest om maar gewoon Natura2000 gebieden te schrappen. Als je iets geen natuurgebied meer noemt, hoef je het ook niet te beschermen, zo was de logica. Hier ging de EU echter niet in mee.

Uiteindelijk kwam men toen met het Programma Aanpak Stikstof. Hier is de regering door de rechtgevende macht op teruggefloten in 2019, omdat onder dit programma stikstof kon worden uitgestoten door bouwprojecten in de veronderstelling dat het in de toekomst wel gecompenseerd zou worden, waar in de praktijk weinig van terecht kwam.

Een jaar later werd een andere bak ellende over ons uitgestrooid waardoor het hele probleem de aandacht van de massa weer verloor, maar nu duidelijk is geworden dat er onvermijdelijk boeren gedwongen uitgekocht gaan worden is het onderwerp weer relevant.

Kortgezegd kunnen we uitsluiten dat hier sprake is van een onteigeningscomplot om woningbouw te faciliteren. Naast het simpele feit dat de rechterlijke uitspraak de woningbouw vooralsnog alleen maar belemmerd heeft, hebben we te maken met een probleem waar al decennialang tegen aangehikt werd maar dat door een beleid van creatief regeltjes omzeilen en pappen en nathouden door partijen als VVD en CDA alleen maar erger is geworden omdat de effecten van de uitstoot cumulatief zijn.

De Reactionair

Boekenwinkel

Ondek onze grote collectie boeken, zoals Desengaño, in onze boekenwinkel.

Maar wie zegt dat de stikstofuitstoot echt een probleem is? Het meest voor de hand liggende antwoord is natuurlijk: De wetenschap. Ieder mens kan zien dat we wereldwijd tegen een breed scala aan ecologische problemen tegelijkertijd aanlopen. De uitstoot van CO2 is een wereldwijd probleem, het warmt de aarde op en verzuurt de oceanen met een tempo dat in miljoenen jaren niet geëvenaard is.

Hoewel ik vaak zie dat mensen claimen dat de opwarming wel mee zal vallen, zijn deze mensen zich er meestal niet van bewust dat diezelfde uitstoot ook de oceaan verzuurt. Ik heb nog nooit meegemaakt dat iemand de opwarming bagatelliseerde maar vervolgens van mening veranderde toen hij ontdekte dat de verzuring van de oceaan ook problemen oplevert, meestal zoeken ze snel ergens een artikel in een poging om dat ook te ontkrachten wanneer ik het ter sprake breng.

Het idee dat hier dus oprecht sprake is van een verschil van inzicht met betrekking tot de onderliggende wetenschap vind ik niet geloofwaardig. Als je zowel overtuigd bent dat de opwarming van de aarde geen daadwerkelijk probleem is, als dat de verzuring van de oceaan geen probleem is, als dat de stikstofcrisis alleen een crisis op papier is en dan meestal ook nog gelooft dat het opraken van de fossiele brandstoffen ook geen acuut probleem is, dan denk ik dat een inhoudelijke discussie over de onderliggende wetenschappelijke feiten weinig nut gaat hebben. Het draait er dan waarschijnlijk gewoon om dat de implicaties van deze problemen botsen met je eigen wereldbeeld, waardoor bewijs je niet zal overtuigen.

Maar aan een ieder die oprecht denkt dat er geen stikstof probleem is in Nederland zou ik wel willen zeggen: kijk eens gewoon om je heen. Wat zie je? Je hoeft niet naar een Natura2000 gebied te wandelen om het probleem te zien, dat zijn simpelweg de gebieden waar de regering niet ontkomt aan het probleem als gevolg van Europese wetgeving. Heel Nederland heeft ermee te maken. We zijn een land van brandnetels en bramenstruiken, met grachten en sloten waar iedere zomer honden en toeristen in vallen omdat ze het egale kroos dat het gehele oppervlakte bedekt aanzien voor gras.

En misschien denk je bij jezelf: “Wat maakt mij dat allemaal uit?” Misschien boeit het je weinig dat de vlinderpopulatie met 84% is gedaald in een eeuw en de vlinders die we nog regelmatig zien een handjevol stikstof minnende vlinders zijn, waarvan het merendeel eitjes legt op de brandnetel. Misschien boeit het je niet dat we vanuit helikopters verpulverde stukken rots over de Veluwe moeten uitstrooien om te voorkomen dat de eikenbomen sterven van de verzuurde grond.

Maar ik heb zo’n vermoeden, dat je wel van schoon drinkwater houdt. En dan heb je toch een probleem. In 2017 meldde Trouw dat de waterbedrijven alarm sloegen. In de afgelopen jaren moesten zij 21 waterwinpunten sluiten, omdat het grondwater simpelweg te vervuild met mest was geworden om het nog tegen een fatsoenlijke prijs te kunnen zuiveren. Dit is een probleem waar we nog decennia lang mee te maken zullen hebben, omdat het vrij lang duurt voor de meststoffen vanuit de bodem het grondwater bereiken.

Ok. Dus de stikstofcrisis is geen complot om woningen te bouwen. De stikstofcrisis bedreigt ons grondwater, roeit plantensoorten uit en diersoorten die van deze planten afhankelijk zijn. Dan resteren nog drie rechtse dogma’s over de boeren die ik aan wil kaarten.

Zonder de boeren hebben we niet te (vr)eten!

Dit zou ik nog eerder omdraaien: Met de staat van de huidige Nederlandse landbouw hebben we straks niet te eten. Wanneer het aankomt op de voedselvoorziening voor Nederland, in een tijdperk van deglobalisering, escalerende crisissen, een groeiende wereldbevolking en stijgende voedselprijzen, hebben we vrij weinig aan varkens en koeien die sojabonen uit Brazilie eten en waarvan het vlees naar het buitenland gaat.

Een koe zet 100 gram proteïne uit veevoer om in 4 gram proteïne voor menselijke consumptie. Je zult het misschien niet leuk vinden om te horen, je zult er misschien overtuigd van zijn dat je als echte stoere alfa-man niet zonder je biefstuk kunt, maar de inflatie op vlees liegt er niet om. Het is gewoon niet erg efficient.

Als we in de Himalayas woonden of het binnenland van Australië was het een ander onderwerp, maar ons land heet “Nederland” omdat het een rivierdelta is, precies het soort gebied met vruchtbare grond geschikt voor het verbouwen van allerlei gewassen. Nederland als land van grootschalige veeteelt is een product van de ongekende welvaart van de tweede helft van 20e eeuw.

De veeteelt in Nederland is een systeem van voedselproductie dat in leven gehouden wordt met subsidies die je uiteindelijk zelf betaalt. Dit is belangrijk om te begrijpen. De veeboeren in Nederland zijn geen ondernemers op een vrije markt. Het gehele systeem hangt met een breed scala aan allerlei subsidies aan elkaar vast, de EU spendeert 18-20% van haar budget aan subsidies voor de veesector. Zonder al deze subsidies zouden we niet 71% van ons boerenland in Europa gebruiken om veevoer te produceren.

Als we niet afhankelijk willen zijn van het buitenland, dan moeten we onze eigen boontjes weer leren doppen. Dat betekent ook onze voedselproductie weer aanpassen aan ons landschap, in plaats van andersom. Vroeger at de Nederlander mosselen. Een prima gezond product, dat op een klein stuk zee enorme hoeveelheden proteïne kan produceren, zo’n 100 keer meer per vierkante meter dan een koe. Vandaag de dag gaat onze resterende mosselteelt voornamelijk naar België, de gemiddelde Nederlander hoeft ze helaas niet meer.

Helaas zit de veeteelt de mosselteelt in de weg. De rivieren dumpen grote hoeveelheden stikstof uit de weilanden in de Noordzee, waardoor de mossel te maken krijgt met een overvloed aan schuimalg die wanneer zij sterft al het zuurstof uit het water onttrekt. Dit brengt mij naar het volgende punt.

Ja maar de economie!

In Nederland levert de landbouw 1.4% van het bruto nationaal product op. Iets minder dan 40% daarvan bestaat uit dierlijke productie. Dan blijf je over met een half procent, elf miljard euro per jaar.

Maar economische sectoren brengen ook externaliteiten met zich mee. Soms zijn die positief, zoals wanneer een mossel of oester algen uit het water haalt en een ecologische kringloop bevordert, maar bij de veeteelt zijn de externaliteiten overwegend negatief. Voor de varkenshouderij is berekend dat de kosten in de vorm van externaliteiten die we met zijnn allen betalen hoger zijn dan de bijdrage aan de economie. Om een beeld te vormen van die kosten kun je onder andere denken aan:

• Filteren van het grondwater
• Herstellen van de natuur
• Gezondheidsschade door fijnstof, ammoniakwalmen en endotoxines. COPD-patiënten die in de buurt van varkensstallen wonen gaan bewezen sneller achteruit in hun conditie
• Stankoverlast
• Antibiotica in het afvalwater

En dan tenslotte het pijnlijkste punt, voor het laatst bewaard.

Ja maar, de boeren zijn onze helden!

Nou nee. De boeren die nu onder de nieuwe plannen te lijden gaan krijgen zijn bepaald geen engeltjes. Je bent geen held wanneer je de wet overtreedt om er zelf financieel beter van te worden. In noord-Limburg en oost-Brabant zijn volgens NRC Handelsblad 64% van de mestbedrijven verdacht geweest, beboet of veroordeeld voor mestfraude. We weten dat er grootschalige mestfraude plaats moet vinden in Nederland, omdat we de concentraties in de lucht niet genoeg zien dalen in veel gebieden. Het is echter vaak moeilijk hard te maken voor individuele boeren, dus ze komen er mee weg.

Je kunt doen alsof dat je niet uitmaakt, maar uiteindelijk betaal je zelf de kosten die het met zich meebrengt. Een moeder die onterecht kinderopvangtoeslag aanvraagt, levert de maatschappij minder kosten op, maar we zien hoe moeders die hiervan beschuldigd worden behandeld zijn.

Boeren in Nederland, met name de veeboeren, worden in vergelijking behandeld als een soort beschermde erfelijke kaste. Iedere andere beroepsgroep in Nederland heeft het te accepteren wanneer haar bedrijfsmodel niet meer rendabel is. De groenteboer, slager en kaasboer werden niet uitgekocht toen er een nieuwe supermarkt kwam in het dorp. De videotheek stierf uit toen we internet kregen, kledingwinkels vallen nog steeds bij bosjes.

Niemand ligt hier echt wakker van, maar de intensieve veehouderij die in de tweede helft van de vorige eeuw ontstond wordt als een soort nationaal cultureel erfgoed of inheemse jager-verzamelaarsstam behandeld en in leven gehouden met allerlei subsidies. En daar zit het probleem in. Mensen zijn niet rationeel, mensen baseren hun wereldbeeld op sentimenten. De boer is makkelijker te romantiseren dan de eigenaar van een internetcafé of videotheek.

Voor rechts spelen er andere factoren mee. Er leeft het beeld dat er een soort onterechte hetze tegen vlees gaande is. Verder straalt de boer die met zijn tractor de deur van het provinciehuis inbeukt een soort positie van macht en autonomie uit richting de overheid waar boze, vervreemde burgers zich graag mee identificeren.

Diezelfde vervreemde boze burgers lijken zich echter niet te (willen) realiseren dat ze te maken hebben met een kruising tussen een miljonair en een welfare queen. De boer relt niet omdat hij zich zo bekommert om jouw positie als gemiddelde boze burger. De boer relt omdat hij weet dat hij door rellen bijna altijd uiteindelijk zijn zin heeft gekregen. Het pakte bijvoorbeeld goed voor ze uit in 2019, toen de boeren ook gingen rellen en de provincies reageerden door de nieuwe stikstofregels die ze in hadden willen voeren weer van tafel te halen.

Dit is een belangrijk punt om te begrijpen: tenzij je zelf werkt voor een veehouderij ga je hier op geen enkele wijze baat bij hebben. Hoe moeilijk het ook blijkbaar is voor mensen om te begrijpen, is dit een situatie waar de overheid de belangen van burgers probeert te behartigen die uit onwetendheid zelf meer sympathie voelen voor degenen die hun kosten bij de maatschappij als geheel neer weten te leggen en de baten voor zichzelf houden.